مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: همچنان فضای سیاسی و دیپلماتیک متاثر از پاسخ ایران به اسرائیل است و به نظر می‌رسد تا چند روز آینده هم کماکان بحث داغ محافل رسانه‌ای و کارشناسی باشد. خاصه آنکه موضوع پاسخ اسرائیل و احتمال حمله به ایران هم مطرح است و در این باره هم گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح می‌شود. اما فعلا پرونده این پاسخ عصر یکشنبه (به وقت نیویورک) به نشست شورای امنیت رسید و به جدل دیپلماتیک بین مسکو و واشنگتن از یک سو و تهران و تلآویو در سوی دیگر انجامید که بدون صدور هیچ بیانیه و قطعنامه‌ای به کار خود پایان داد. در جلسه شورای امنیت که با نام «وضعیت خاورمیانه» و برای بررسی پاسخ ایران به اسرائیل و به درخواست تلآویو تشکیل شده بود، رابرت وود، نماینده آمریکا در این جلسه نیز با تکرار اتهامات علیه ایران، وظیفه شورای امنیت را بدون پاسخ نماندن اقدامات تهران دانست و با اینحال مدعی شد که آمریکا به‌دنبال تشدید تنش نیست و اقدامات ایالات متحده ماهیت صرفا دفاعی دارد. باربارا وود، نماینده انگلیس در شورای امنیت هم، «مقیاس و ماهیت حمله ایران به اسرائیل را خطر بسیار بزرگی برای امنیت خاورمیانه توصیف کرد و به ادعای او، «ایران یک نقش بی‌ثبات‌ساز در منطقه دارد که از گروه‌های نظامی منطقه حمایت می‌کند». این دیپلمات انگلیسی با تکرار اعلام حمایت از امنیت اسرائیل، عنوان داشت که، «هیچکس نمی‌خواهد شاهد کشتار بیش از این باشد».
در مقابل واسیلی نبنزیا، سفیر و نماینده روسیه در سازمان ملل نیز در نشست اضطراری شورای امنیت به مواضع گوترش و همتایان غربی خود تاخت و صراحتا گفت که، «دبیرکل سازمان ملل حمله ایران را بلافاصله محکوم کرد، اما در مورد حمله اسرائیل به کنسولگری ایران چنین واکنشی نداشت. این رویکرد درست نیست. ما در نشست شورای امنیت هشدار دادیم که اقدام اسرائیل باید صراحتا محکوم شود، اما به آن توجهی نشد. ما پیشنهاد پیش‌نویس برای یک بیانیه، اما آمریکا، انگلیس و فرانسه از پذیرش اصول قوانین بین‌المللی خودداری کردند و آن را نپذیرفتند». در ادامه همین لحن صریح، نبنزیا به ریاکاری کشورهای غربی از جمله فرانسه، انگلیس و آمریکا پرداخت که از حمایت از بیانیه‌ای در محکومیت حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در اول آوریل خودداری کردند و اکنون ایران را محکوم می‌کنند.
در طرف دیگر این جدل سیاسی، نوبت به گیلعاد آردان، نماینده اسرائیل در سازمان ملل رسید و اعتراف کرد که، «حمله مستقیم ایران به اسرائیل در نوع خود اولین بود و در عین حال مدعی شد جهان پس از حمله ایران شاهد تنش بی‌سابقه‌ای است». آردان ادامه داد که، «ایران با پرتاب صد‌ها موشک و پهپاد بیش از ۷۰۰ تن مواد منفجره و بمب به سمت خاک اسرائیل شلیک کرده است». سفیر اسرائیل این ادعا را هم مطرح کرد که، «حمله ایران تهدیدی برای مسجدالاقصی بود». نماینده اسرائیل در سازمان ملل در کنار ادعاهای واهی‌اش دست به یک نمایش دیپلماتیک هم زد و همچون همیشه با انجام حرکاتی در جهت فضاسازی و تحت تأثیر قرار دادن جلسات شورای امنیت، ویدئویی از پرواز موشک‌های ایران بر فراز مسجدالاقصی نشان داد و جالب تر آنجا بود که صفحه نمایشگر خود را حتی به سمت امیرسعید ایروانی، سفیر ایران گرفت.
با این وجود ایروانی در نشست شورای امنیت سازمان ملل پیرامون «وضعیت خاورمیانه»، ضمن دانستن حق ذاتی برای ایران جهت پاسخ به اسرائیل، متذکر شد که، «اقدامات و جنایات بی‌ثبات‌کننده و غیرمسئولانه اسرائیل علیه ملت‌های منطقه، تهدیدی واقعی برای صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است». سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد، «سیاست نخست‌وزیر اسرائیل را گسترش و تشدید درگیری در منطقه برای ماندن در قدرت تعبیر کرد و به همین دلیل از اعضای شورای امنیت خواست که نباید اجازه دهند این شورا (امنیت)، گروگان جاه‌طلبی‌های چنین رژیم جنگ‌طلبی باشد. ایروانی این را هم تصریح که، «جمهوری اسلامی ایران ضمن تاکید مجدد بر موضع ثابت خود، اعلام می‌دارد که به دنبال تشدید تنش یا جنگ در منطقه نیست». به تعبیر دیپلمات ارشد کشورمان، «زمان آن فرا رسیده که شورای امنیت مسئولیت خود را بر عهده بگیرد و به تهدید واقعی صلح و امنیت بین‌المللی رسیدگی کند. شورای امنیت باید به سرعت وظایف خود را طبق فصل هفت منشور در پاسخ به سرپیچی‌های وقیحانه اسرائیل انجام دهد. شورای امنیت باید اقدامات فوری و تنبیهی برای وادار ساختن این رژیم به توقف نسل‌کشی و کشتار مردم غزه و پایبند نمودن آن به تعهدات خود به ویژه اجرای کامل قطع نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و دستورات الزام‌آور قانونی دیوان بین‌المللی دادگستری اتخاذ کند».
ایروانی گفته‌های خود را اینگونه ادامه داد که، «جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از اعضای مسئول سازمان ملل متحد به اهداف و اصول مندرج در منشور ملل متحد متعهد بوده و بار دیگر بر تعهد خود به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تاکید می‌کند. جمهوری اسلامی ایران ضمن تاکید مجدد بر موضع ثابت خود، اعلام می‌دارد که به دنبال تشدید تنش یا جنگ در منطقه نیست». با اینحال سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد با تغییر لحنی جدی متذکر شد، «جمهوری اسلامی ایران ضمن هشدار نسبت به هرگونه ماجراجویی نظامی بیشتر توسط رژیم اسرائیل، بر عزم تزلزل‌ناپذیر خود برای دفاع از مردم، امنیت و منافع ملی، حاکمیت و تمامیت ارضی خود در برابر هر گونه تهدید یا اقدامات تجاوزکارانه با شدت و مطابق قوانین بین‌المللی تاکید می‌کند». به گفته سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان ملل متحد، «جمهوری اسلامی ایران در استفاده از این حق در صورت لزوم دریغ نخواهد کرد». البته امیر سعید ایروانی شنبه شب به وقت محلی (نیویورک) هم در نامه‌ای به شورای امنیت اعلام کرد که اگر اسرائیل مجدداً دست به هرگونه اقدام نظامی بزند، پاسخ ایران مطمئناً قوی‌تر و قاطع‌تر خواهد بود.
وانش حقوقی از پاسخ ایران
با توجه به آنچه در نشست اضطراری شورای امنیت گذشت، به موازات تحلیل نظامی و ارزیابی سیاسی حمله ایران به اسرائیل، تبعات این اقدام از منظر حقوقی هم می‌تواند محل بحث باشد. لذا باید پرسید که آیا تهران با در نظر گرفتن حفظ حق پاسخ‌گویی می‌تواند حمله مستقیمی به اسرائیل را از بُعد حقوقی تبیین کند؟ در پاسخ به این سؤال، امیرسعید ایروانی طی نشست عصر یکشنبه شورای امنیت، ذیل قراتی حقوقی خاطر نشان کرد که، «عملیات جمهوری اسلامی ایران کاملاً در راستای اعمال حق ذاتی ما برای دفاع از خود که ذیل ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد ذکر شده و توسط حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته شده است، انجام شد». لذا به زعم نماینده ایران در سازمان ملل، «پاسخ تهران لازم و متناسب بود و این اقدام همچنین به صورت دقیق و تنها اهداف نظامی را مورد اصابت قرار داد تا احتمال تشدید تنش به حداقل برسد و از آسیب غیرنظامیان جلوگیری شود. »
یوسف مولایی در تبیین و تفسیر حقوقی آنچه مطرح شد طی گفت‌وگو با «شرق»، حمله ایران را، نه از نگاه حقوق بین‌الملل، بلکه با قرائت سیاسی که به گفته وی تابعی از قدرت بین‌الملل است بررسی می‌کند. چرا که این استاد دانشگاه تاکید دارد، «حقوق بین‌الملل و قوانین جاری اساساً تابعی از قدرت بین‌الملل تعریف می‌شوند و هر کشوری که دارای قدرت بیشتر باشد می‌تواند تعریف خود را از حقوق و قوانین به دیگر کشورها تحمیل کند». با این حال مولایی اذعان دارد که «در منشور سازمان ملل توسل به زور و استفاده از حق دفاع مشروع و مشخصا اتکا به ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد محدود است».
در تشریح حقوقی استفاده از حق دفاع مشروع، این استاد دانشگاه به دو کلید واژه «فوریت» و «ضرورت» اشاره می‌کند و از آن طرف حق پاسخ‌گویی را منوط به اجازه و چراغ سبز شورای امنیت می داند. در نتیجه به گفته او، «چون حقوق بین‌الملل دنباله‌ای از قدرت بین‌الملل تعریف می‌شود، لذا از قبل هم مشخص بود که حمله یک بامداد یکشنبه ایران به اسرائیل می‌تواند مورد انتقاد شورای امنیت و دیگر کشورهای غربی باشد».
با چنین خوانشی، این حقوقدان، عنوان می‌دارد که چون شورای امنیت بدون صدور قطع‌نامه و حتی بیانیه‌ای برای محکومیت حمله ایران به کار خود پایان داده است، از یک سو می‌تواند دست اسرائیل را برای حمله متقابل علیه ایران را ببندد. چرا که پشتوانه و چراغ سبز شورای امنیت را ندارد، اما مولایی همزمان اذعان داد که قوانین و حقوق بین‌الملل مُصرح توسط کشورها رعایت نمی‌شوند، به خصوص اسرائیل که سابقه طولانی در نادیده گرفتن قوانین و حقوق بین‌الملل دارد. از این حیث وی هشدار می‌دهد که تلآویو با برخورداری از حمایت سیاسی قدرت‌های بین‌المللی به راحتی می‌تواند این حق را برای خود متصور شوند که از توسل به زور با هر شدتی بهره ببرد. در نتیجه به گفته این حقوقدان، «اسرائیل شاید بدون توجه به آنکه شورای امنیت چه نگاهی دارد مستقیماً دست به اقداماتی بزند».
استاد دانشگاه با پیش کشیدن موضوع «تناسب» بین حمله بامداد یکشنبه ایران به اسرائیل با حمله ل‌آویو به بخش کنسولی ساختمان سفارت کشورمان در دمشق به این موضوع اشاره دارد که، «در حقوق بین‌الملل اساسا هیچ ملاک و معیاری برای سنجش میزان تناسب بین این دو حمله وجود ندارد و تنها معیار آن یا موضع‌گیری سیاسی مقامات کشورها یا ارجاع پرونده به محافل حقوقی است که به گفته او در این مورد بعید است چنین اتفاقی روی دهد و یا در نهایت به زعم مولایی، «تعیین این نسبت با شورای امنیت خواهد بود».
