ابراهیم اسدی فعال اجتماعی در استان کهگیلویه و بویراحمد طی یادداشتی در خصوص وضعیت آبهای زیرزمینی و رعایت عدالت در استفاده از آن و بایدها و نبایدها چنین آورده است: یک دهه پیش، رخداد عجیبی در صحرای عربستان اتفاق افتاد چشمه های آب گرم باستانی رو به خشکی نهاد. این چشمه ها، دشت های باشکوهی را تغذیه می کردند که قرآن و انجیل آنها را به تصویر کشیده بودند و با ناپدید شدن آب، این باغهای سبز تبدیل به تلی از ماسه های روان شدند.
در سال ٢٠٠٣ وزیر آب عربستان در مصاحبه ای با نیویورک تایمز اعلام کرد: "من از دوران کودکی چشمه های پرآبی را در استان شرقی بخاطر دارم که همگی اکنون خشک شده اند." این چشمه های جوشان برای هزاران سال از سفره های آب عظیم که در اعماق صحرای_عربستان قرار داشت، بوجود آمده بودند. بنا به محاسبه کارشناسان، آب این سامانه یکی از بزرگترین آبخوانهای دنیا محسوب می شد و ظرفیت آن به اندازه دریاچه_ایری در آمریکا بود.
کشاورزان متحیر از خشک شدن چاههایشان، به ناچار چاههای عمیقتری حفر کردند به عمق ۱۶۰۰ متر تا همچنان بتوانند صحرای خشک را به مزارع پرآب تبدیل کرده و عربستان سعودی را در مقام ششمین صادر کننده گندم در دنیا نگه دارند. اما این پاداش دوامی نداشت! امروز، کشاورزی عربستان سعودی فروپاشیده و تقریباً بدون آب است.
در اینجا نظر کوتاهی می اندازیم به آنچه اتفاق افتاده و اینکه چگونه کشورهای دنیا - از جمله ایران - می توانند از تجربه تلخ عربستان سعودی بیاموزند: ناپدید شدن مرموز آب در عربستان سعودی در حوالی پایان قرن گذشته و آغاز قرن جدید ظاهر شد. در سال ٢٠٠٢، دولت سعودی وزارت آب را مأمور جستجوی پاسخ برای این رخداد کرد.
شرلوک هولمزِ این داستان، خود یک سابقه شگفت انگیز دارد. یک بانکدار سعودی به یک کارآگاه آب مبدل شد و در سال ٢٠٠٤ اجزای تحقیقاتش را بهم وصل کرد و گزارش خارق العاده ای را تحت عنوان "شترها پرواز نمی کنند، صحرا شکوفه ببار نمی آورد" انتشار داد.
تحقیقات مقصر را شناسایی کرد به کشاورزان متمول اجازه داده شده بود تا برای سه دهه بدون نظارت سفره های آب را تخلیه کنند.
در اواخر سالهای ١٩٧٠، صاحبان زمین در عربستان این مجوز را بدست آوردند تا با استخراج آب از آبخوانها، بخشی از صحرای عربستان را به زمینهای کشاورزی تبدیل کنند و بدین ترتیب، حکومت سعودی به سرعت توانست به یکی از بزرگترین صادرکنندگان گندم در جهان بدل شود.
در سالهای ١٩٩٠ کشاورزان بطور متوسط ٥ میلیارد گالن آب در سال استخراج می کردند. با این مقدار می توان در طول ٢٥ سال دریاچه ایری را به کل خشک کرد. "سیاست دولت عربستان در حد وسیعی طبقه حاکم را ثروتمند کرده و در نتیجه به خالی شدن تقریباً کامل سفره های آب با ارزش منجر شد.
"سیاست دولت عربستان در حد وسیعی طبقه حاکم را ثروتمند کرده و در نتیجه به خالی شدن تقریباً کامل سفره های آب با ارزش منجر شد.
ترکیبی از پول و آب می تواند صحرایی را شکوفا کند، تا اینکه زمانی یا پول و یا آب به انتها برسد." برای عربستان سعودی این آب بود که به پایان رسید.
مقدار بیشتری از آب زیرزمینی از آبخوانهای باستانی - منابع آب فسیلی - بوده که دهها هزار سال زمان نیاز است تا دوباره آبدار شوند.
در شهر تاریخی تیماء که دشت بزرگی است و بارها از آن در عهد عتیق نام برده شده، پژوهشگران در سال ٢٠١١ بزرگترین چاههای خشک شده را پیدا کردند.
تیماء که زمانی یک دشت سرسبز بود و برای هزاران سال زندگی انسان را تامین کرده بود-باستان شناسان لوح های سنگی متعلق به ٢٥٠٠ سال پیش در آنجا یافته اند- و همه فقط در طول یک نسل خشک شد - درست مثل کاری ما اکنون در حال انجام آن هستیم ما در
دهه ١٣٥٠ شمسی ٤٧٠٠٠ چاه، دهه ١٣٦٠ شمسی ١٦٢٠٠٠ چاه، دهه ٧٠شمسی ٢٢٥٠٠٠ چاه، دهه ٨٠ شمسی ٤٥٠٠٠٠ چاه، دهه ٩٠ شمسی رقم باور نکردنی ٧٣٦ هزار چاه و اکنون در دهه ١٤٠٠ گمان ما در خوشبینانه ترین حالتش یک میلیون چاه آب حفر کرده ایم.
مساحت ایران یک ١,٦٤٨,١٩٥ کیلومتر مربع یعنی به ازای هر ١,٦ کیلومتر مربع یک چاه حفر کردیم به عبارتی ایران را تبدیل به آبکش نمودیم چاههایی که علاوه بر مصرف ذخایر استراتژیک کشور و ذخیره گاه نسل های بعدی همانند بمب های ساعتی در فرونشست زمین خصوصا در مناطق مسکونی شهرها و روستاها عمل می کنند.
راستی کی از کشور جهان سومی عربستان سعودی درس می آموزیم و این چاهها را برای همیشه پلمپ می کنیم؟.
در تامین منابع آبی برای امر کشاورزی همانطور که می‌دانیم یکی از منابع اصلی مورد استفاده، آبهای زیر زمینی هستندکه البته به علت عدم وجود یک سیاست مدون و راهبردی در این خصوص روز به روز سفره های آب زیر زمینی ضعیف تر می شوند و سفره های آب فروکش می کنند که علاوه بر از دست رفتن این منابع عمومی باعث مشکلات زیست محیطی و فرونشست زمین در بسیاری از دشتها می گردد.
نکته مهمتر در این خصوص عدم رعایت عدالت در استفاده از این آبها می باشد اخیرا با توجه به شرایط خشکسالی در کشور بیش از یک دهه است که صدور مجوز حفر چاه در بسیاری از دشت ها ممنوع شده اما در همین دشتها برای افرادی که از قبل با کسب مجوز چاه حفر کرده اند هیچ محدودیتی در برداشت آب ایجاد نشده است.
آیا آبهای زیر زمینی جز منابع عمومی کشور نیستند. آیا نباید وقتی که در یک دشت چاههای آبی از قبل وجود دارند و از طرفی مجوز جدید هم صادر نمی شود حقی برای استفاده از آب چاههای موجود برای مالکین اراضی همجوار این چاهها قایل شوند و قانونی در این راستا در جهت استفاده همه کشاورزان همجوار از این چاههای موجود وضع نمود.
آیا فردی که از قبل این مجوز را دریافت کرده باید به صورت نامحدود هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ کمی تا همیشه از این منبع عمومی استفاده کند و همسایگان مجاور هم تا همیشه در حسرت استفاده از آب زیر زمینی موجود ، باقی بمانند.
با این شرایط فردی که دارای چاه آب می باشد مالک آبهای زیر زمینی آن منطقه هم می‌شود و انحصار در استفاده از انفال به طور آشکار و زجر اوری در این بخش ظهور و بروز می نماید.
باید حقی برای استفاده کشاورزان همجوار از آب چاههای موجود با پرداخت هزینه های متعارف، پیش بینی گردد.
با شرایط کنونی دارندگان چاههای موجود آب زیر زمینی را ملک طلق خود می دانند و بقیه هم باید نسل اندر نسل فقط نظاره گر استفاده دیگران و بی بهره‌گی خود و فرزندانشان از این نعمت خدادادی باشند.
افرادی که دارای چاه آب می باشند در صورتی که چاه آب احداثی قبلی آنها دچار بی آبی یا کم آبی شود به بهانه داشتن مجوز قبلی ، در همان دشت ممنوعه به آنها اجازه جابجایی داده می شود. تا این بهره برداری مستمرا و الی الابد تا خشک شدن تمامی ذخیره آبی این دشتها تداوم یابد. و دیگر کشاورزان در همسایگی آنها فقط با حسرت نظاره گر وضع موجود و بی حقی خود از این سرمایه ملی باشند.
لازم است دریک برنامه بین بخشی با هماهنگی جهاد کشاورزی و امور آب وزارت نیرو در راستای رفع این بی عدالتی آشکار چاره ای اندیشیده شود.
وزارت نیرو با همکاری مجلس شورای اسلامی می تواند در حوزه قانون گذاری با تصویب قانونی در این راستا در جهت تامین عدالت در زمینه استفاده عادلانه همه کشاورزان از آبهای زیر زمینی اقدام نمایند.
یعنی بدون افزایش چاههای موجود استفاده از این منابع آبی رابرای زمینهای همجوار تا شعاع معینی فراهم نمایند و از انحصار ابدی برای دارندگان چاههای آب جلوگیری شود. بدین صورت که مالکیت شخصی را از چاهها حذف کنند و راهکارهایی برای استفاده همگانی فراهم نمایند.
وقتی صحبت از عدالت می شود و دولتها نیز آن را به عنوان یک شعار محوری و یک راهبرد در دستور کار قرار می دهند ، لازم است که توزیع انفال و از جمله آبهای زیر زمینی نیز با عدالت همراه باشد.
این مطلب جهت توجه و پیگیری نمایندگان مجلس درجهت تصویب قانونی متناسب با شرایط و نیاز جامعه ، با همفکری کارشناسان وزارتین نیرو و جهاد کشاورزی پیشنهاد می گردد.
