به گزارش ایرنا، حرف از غلامحسین صفایی از منطقه "تنگ سرخ" یاسوج است که به عنوان بهره‌بردار نمونه محصولات فرعی جنگلی و مرتعی از دست رئیس سازمان جنگل‌ها در سال۱۳۹۵ لوح تقدیر گرفته است، کسی که در کنار حفظ جنگل و مرتع در ده‌ها هکتار از مراتع "تنگ سرخ" هم "آنغوزه" کشت کرده است و هم زنبورداری، دامداری و تولید علوفه دارد.
صفایی با اشاره به سابقه آشنایی خود با این گونه گیاهی می گوید: دوره سربازی را در سال ۷۲ تا ۷۴ در کرمانشاه خدمت می کردم که گیاه شناس خانمی که خود را دانشجوی گیاه شناس دانشگاه شیراز معرفی کرد، من را با این گونه گیاهی آشنا کرد و آن خانم گیاه شناس، آشنا به ظرفیت های گیاهان دارویی در استان فارس و کهگیلویه و بویراحمد بود و حتی تاکید می کرد اگر بتوانید پرورش و بهره برداری از این گونه گیاهی را دنبال کنید یک روزی در زندگی شما بهترین شغل برای شما خواهد شد.
وی روایت می کند: پس از اتمام دوره سربازی در سال ۱۳۷۴ دقیقا اواخر تابستان به منطقه خودم برگشتم همان موقع شاهد حضور بهره برداران غیر بومی از"نی ریز" فارس در منطقه "تنگ سرخ" بودم اگرچه هنوز آگاهی چندانی به این گونه گیاهی نداشتم ولی کنجکاو بودم و به خودم گفتم آیا می شود با پرورش این گونه گیاهی، شغلی برای خود دست و پا کرد.
حدود یک دهه که به صورت اجمالی شناخت اجمالی به این گیاه دارویی داشتم در کنار شغل دامداری که داشتم برداشت، بهره برداری از این گیاه را هم دنبال می کردم البته هنوز شناختی درستی از از شیوه برداشت و کاشت این گونه گیاهی نداشتم ولی همچنان در جست و جو شیوه استفاده صحیح و بهره برداری بودم.
ناگفته نماند "نی ریزی" ها از سال ۱۳۴۲ بهره برداران سنتی گیاه "آنغوزه" بودند حتی بهره برداری از این گونه گیاهی در استان را هم دنبال می کردند.
صفایی که مترصد فرصت مناسبی بود که بشود هم این گونه گیاهی را بشناسد و هم بهره مناسبی نصیب خود کند می گوید: در سال ۱۳۸۰ زمان برداشت آنغوزه (که از خرداد تا شهریور است) ۲۰۰ نفر "نی ریزی" در منطقه تنگ سرخ مشغول بهره برداری از این گونه گیاهی "آنغوزه" بودند که یک روز یکی از کارگران به من گفت مشکلی برام پیش اومده و از من خواست که چند روزی بجای ایشان در سرکار حاضر شوم که این همکاری و شناخت اجمالی از آنغوزه و کنجکاوی خودم، موجب آشنایی ام از این گونه گیاهی شد و تصمیم گرفتم که به صورت مستقل بهره برداری را دنبال کنم.
البته در سال ۱۳۸۰،اداره کل منابع طبیعی برای حفظ و گونه های گیاهی، کامیونی از بذر این گونه گیاهی را در اختیار مردم منطقه "تنگ سرخ" قرار داد و به ما اعلام کرد هر کسی دوست دارد می تواند این بذر را در مراتع خود بکارد که برخی از اهالی منطقه، چون دام زیادی داشتند به دلیل ناآشنایی از اهمیت این گونه گیاهی، بذر را برای دام خود استفاده می کردند.
پس از این تاریخ، مرتعی که مجوز استفاده از آن را داشتم با همراه برادرم حدود ۷۰۰ کیلو شیرابه آنغوزه برداشت کردیم ولی همان نی ریزی ها که همزمان با ما کار می کردند در همان سال نفری ۲۰۰ کیلو برداشت می کردند و همین موقع بود که احساس کردم، برداشت و بهره برداری از "آنغوزه" کار راحتی است و از همین تاریخ بود که عزم خود را جزم کرده و بهره برداری از این گونه گیاهی را دنبال کردم.
ناگفته نماند در چند سالی به صورت پنهانی و بدور از نظارت اداره کل منابع طبیعی، خود برداشت از این گونه گیاهی را دنبال می کردم حتی افراد غیربومی که بهره بردار این گونه گیاهی بودند بدون اینکه ریالی پرداخت کنند بهره برداری می کردند.
این گونه گیاهی که عمر ثمر دهی و زمان بهره برداری از آن نزدیک به هفت سال زمان می برد، تاکنون خللی در تصمیم و علاقه این بهره بردار نمونه کشوری و گمنام استانی، به این گیاه دارویی وارد نکرده، چرا که بهره برداری از این گیاه را لذتی وصف ناشدنی می داند و می گوید: در حال حاضر ۵۰ هکتار مرتع در اختیار دارم و از کل این عرصه آنغوزه برداشت می کند و در این دو دهه هر چند سال یکبار از کل این عرصه گیاه "آنغوزه" را برداشت می کنم.
صفایی که از چم و خم این گونه گیاهی آگاه است می گوید هر ساله مرتع بهره برداری را بذر پاشی آنغوزه می کنم و بنحوی برداشت و کاشت می کنم که سالانه بتوانم از بخشی از عرصه طبیعی "آنغوزه" برداشت کنم.
بهره بردار گیاه "آنغوزه" می گوید: در هر دوره بهره برداری از هر بوته "آنغوزه"، ۴۰ گرم تا ۱۰۰ گرم شیرابه برداشت می کنم که هر کیلوگرم شیرابه گیاه "آنغوزه" را در بازار بیش از یک هزار تومان می فروشم.
صفایی از خبرگی خود و اهالی منطقه "تنگ سرخ" نسبت به کاشت و برداشت این گیاه می گوید که حتی کارشناسان منابع طبیعی که به صورت مرتب بر کشت و حفظ گونه های گیاهی نظارت می کنند به ما اهالی "تنگ سرخ" که بهره برداری می کنیم اعتماد می کنند و می دانند شیوه کاشت و برداشت ما حرفه ای و درست است.
او از سوابق این گیاه دارویی می گوید که "نی ریزی ها" از سال ۱۳۴۲ بهره بردار سنتی این گونه گیاهی در استان بودند و حتی برخی از مناطق سردسیری استان از جمله "مارگون"، "دشت روم" اغلب عرصه گیاه دارویی "آنغوزه" بوده است و اکنون انگشت شماری از این گونه گیاهی در این مناطق مشاهده می شود.
این بهره برداری هم استانی می خواهد بقبولاند که استان ظرفیت پرورش این گونه گیاه دارویی را دارد و می گوید این گونه گیاهی هم در مناطق سردسیری و هم گرمسیری رشد می کند بنابراین بخش زیادی از استان مستعد کشت گیاهان دارویی است.
غلام حسین صفایی که با کوه و دشت انس گرفته و به قول خود شو (شب) و روز این گیاه را می داند و معتقد است کاشت و برداشت از این گیاه دارویی در استان بعضا به اشتباه انجام می شود و از حسرت ناشناختگی و اهمیت این گونه گیاهی توسط مردم و مسئولان می گوید.
صفایی اگر چه می گوید سواد آنچنانی ندارد و تا کلاس پنجم درس نخوانده ولی با شناختی که از ظرفیت های استان دارد می گوید بهره‌برداری از "آنغوزه" فرصت خوبی برای جوانانی است که به دنبال شغل هستند وی تلاش می کند که اهمیت این گیاه را بشناساند و مردم را تشویق به کاشت این گیاه کند.
این بهره بردار نمونه کشوری حتی معتقد است در تپه ساحلی پشت بیمارستان امام سجاد یاسوج که بلااستفاده است به دلیل نزدیکی به شهر، برای کشت گیاهان دارویی اختصاص یابد که هم ظرفیت ها استان را نشان دهد و هم مکانی برای بازدید مسئولان کشوری و خارجی باشد.
صفایی از مسئولان منابع طبیعی و امور عشایر استان تقدیر می کند ولی گلایه هایی هم از پاسخگو نبودن و دَر بسته اتاق برخی از مسوولان بر روی خود می گوید همچنین از مدیرانی می گوید که بدون اینکه فرصتی برای انتقال تجربیاتش مهیا شود قصد استفاده ابزاری از وی دارند.
وی اذعان دارد: نبود حمایت های مالی از طرف مسئولین یکی از بزرگترین موانع و مشکلات موجود بر سر پیشرفت کار خود می داند و تاکید دارد: اهمیت این گونه گیاهی در استان، خوب دیده نشده و آن هم در شرایطی که استان ظرفیت و پتانسیل عظیمی در این زمینه دارد و می تواند پایش کشوری از جهت گیاهان دارویی باشد.
بهره بردار"آنغوزه" که مدتهاست همه تمرکزش را بر روی این گیاه دارویی گذاشته، معتقد است"آنغوزه" علاوه بر خاصیت دارویی، و صنعتی ،در سموم کشاورزی هم کاربرد دارد و برنامه های زیادی برای خود و آینده اش دارد و می گوید تجربیات خوبی در خصوص این گونه گیاهی بدست آوردم و بدون شک مسئولان استان از این ظرفیت عظیم غافل شده‌اند و ناشناخته پرسود را از یاد برده‌اند.
صفایی از وضعیت بیکاری در استان زر خیز می گوید و از ناآگاهی و بی تفاوتی برخی از مسئولان گلایه مند است و تصریح می کند: "آنغوزه" گیاهی است که با مناطق سردسیری و گرمسیری استان سازش پذیر است،و با تعجب می گوید: چرا استانی که از ظرفیت های خوبی برای تولید و پرورش گیاهان دارویی متنوعی، برخوردار است ولی بهره برداری از گیاهان دارویی به خصوص "آنغوزه"سهم ناچیزی در برنامه های اشتغالزایی و اقتصادی استان دارد.
به گفته کارشناسان کشاورزی، استان ۲ هزار و ۲۰۰گونه گیاهی دارویی، صنعتی و خوراکی دارد، گیاهانی که اگر سرمایه‌ها به سوی آنها سوق داده شود، می‌توانند توسعه و بهبود شرایط اقتصادی را برای استان به ارمغان آورند اگرچه توسعه و گسترش کشت گیاهان دارویی به خصوص در مناطق سردسیری استان را منوط به انجام مُمَیزی در این مناطق می دانند.
بنا به اعلام منابع طبیعی استان، در سال جاری حدود ۳۷هزار و ۵۰۰ گرم شیرابه گیاهان دارویی که اغلب آنها آنغوزه بود، برداشت شد و حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان بهره مالکانه پس از وصول به حساب خزانه واریز شد.
صفایی که برای انتقال تجربیات چندساله خود، از کسی دریغ نمی کند از کاشت و برداشت این گونه گیاهی برای برخی از بهره برداران هم استانی بدون هیچ چشم داشتی می گوید و حتی این تجربیات خود را به بهره بردارانی در استان های فارس، یزد و مشهد انتقال داد و افسوس می خورد چرا نباید مسئولان استان شرایطی را برای وی فراهم کنند که بتواند صدها نفر را آموزش دهد.
این بهره بردار که دغدغه هایی هم در خصوص درخت بلوط دارد، از خاصیت های ثمره این درخت می گوید و با ناراحتی می گوید در کدام یک از استان های کشور این حجم از درخت بلوط وجود دارد آیا نمی توان از محصول این درخت استفاده کرد، اگرچه خود وی می گوید در حال کسب تجربیات و اطلاعاتی هستم که از بخش های مختلف "بلوط" (ثمر درخت بلوط) فراوری هایی انجام بدهم.
خانم عیوض زاده که یکی از دانشجویان ارشد گیاه شناسی دانشگاه استان که همراه آقای صفایی است، می گوید: دو سالی است که با هدایت استاد راهنمای رساله ام، با این بهره بردار "آنغوزه" آشنا شدم و رساله خود را متمرکز بر "اکولوژی و فنولوژی گیاه آنغوزه" دنبال میکنم.
این دانشجو می گوید: مطالبی که من مطالعه کردم با تجربیات آقای صفایی متفاوت است مثلا مطالعات من در خصوص دوره رویشی و جوانه زنی این گونه گیاهی با اطلاعات آقای صفایی تفاوت دارد چرا که "آنغوزه" گیاهی ۷ ساله است در صورتی که آقای صفایی گیاهانی داشت که بیش از ۱۰ سال عمر داشتند یا گیاهی ۸ ساله بوده که هنوز گل نداده است و حتی گیاهی را مشاهده کردم که با وجود بهره برداری باز در حال جوانه زنی بود.
تجویز راهبردی:
بنیاد ملی نخبگان استان که تکریم از نخبگان و سرآمدان استان را با هدف گرامیداشت تلاش آنها و معرفی آنها به سایر افراد جامعه، را در دستور کار خود دارد، می تواند فعالان اثرگذار استانی به خصوص این بهره برداران را معرفی و مورد تکریم قرار دهند.
اداره کل منابع طبیعی استان که خود بر اهمیت کشت گیاهان دارویی بخصوص برای مناطق سردسیری استان تاکید دارند می تواند در اولویت برنامه های خود، عرصه های طبیعی را مُمَیزی کرده و بهره برداران مراتع را مشخص کنند.
استانداری و نمایندگان مجلس و کلیه سیاست گذاران استان می توانند، به جای دنبال کردن طرح های صنعتی هزینه بر و تحمیل صنعت ناسازگار پتروشیمی در دشت حاصلخیز استان، سهم برداشت از گیاهان دارویی؛ به دلیل وجود تنوع این گونه گیاهان و ظرفیت های بسیار خوب استان، در درآمدهای اقتصادی افزایش دهند.
شایسته است مسؤولان، بهره‌برداران خسته ناپذیر "تنگ‌سرخی" را دریابند و از ظرفیت آنها برای توسعه پرورش گیاهان دارویی در استان برای حفظ گونه های گیاهی، و ایجاد فرصت های شغلی پایدار بهره مند شوند.
مراکز آموزشی دانشگاهی می توانند رساله های دانشگاهی و اولویت های پژوهشی خود را برای شناخت و فرآوری از گیاهان دارویی به خصوص "آنغوزه" هدایت کنند.
براساس نظر کارشناسان گیاهان دارویی، با فرآوری می‌توان ارزش اقتصادی چند برابری را از این محصول داشته باشیم اما تاکنون هیچ‌گونه طرحی برای فرآوری این محصول در استان ارائه نشده است و انتظار می‌رود، مسوولان مراکز علمی تحقیقاتی استان، با پژوهش‌های علمی، خواص گوناگون آن را استخراج و برای فرآوری این محصول چاره‌اندیشی کنند
«آنغوزه» با خواص دارویی و درمانی فراوان، گنجینه‌ای با ارزش است ولی گیاهی دیررس و کُندرشد است و بهره برداری از این گیاه بیش از پنج تا هفت سال زمان می برد ، برای اینکه تمایل بهره برداران بیشتر باشد و دوره طولانی بهره برداری موجب ناامیدی آنها نشوند نیاز به گونه ای با طول دوره کوتاه تری داریم که امید است با همت و مطالعات این مراکز علمی گونه ای سازگار با منطقه و طول دوره کوتاه تر، عرضه شود.
ایرنا/ سید حسن جوادی زاده
