استخوان ایرانیان قدیم در محوطه‌های باستانی
محوطه‌ها و تپه‌های باستانی زیادی در شهرهای ایران با توجه به سابقه سکونت ۱۰ هزار ساله این سرزمین، وجود دارد که اگر از دست قاچاقچیان و سوداگران گنج در امان باشد هر یک می‌تواند بخش مهمی از تاریخ این سرزمین را روشن کند. یکی از این محوطه‌های بااهمیت شهر سوخته است. محوطه باستانی شهر سوخته که در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. شهر سوخته حدود ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح شکل گرفت و ۱۴۰۰ سال زندگی در آن جریان داشت و با وجود نامی که دارد، هنوز برای باستان‌شناسان مسجل نشده که آیا این شهر واقعاً در آتش سوخته یا خیر؟ کشف نخستین چشم مصنوعی جهان، نخستین جراحی مغز، قدیمی‌ترین تصویر انیمیشن، نخستین خط‌کش با دقت نیم میلی‌متر، کشف بازی‌های شطرنج و تخته نرد و کشف کفش و پارچه از شگفتی‌های این محوطه باستانی به شمار می‌رود.
نخستین شواهد بشری در تپه سیلک کاشان نیز به حدود ۵۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این منطقه را شاید بتوان تنها شهر جهان دانست که ۷۵۰۰ سال است در آن زندگی جاری است. همچنین در سیلک قدیمی‌ترین زیگورات فلات ایران و بین‌النهرین وجود دارد که چهار گوشه آن رو به چهار جهت اصلی جغرافیایی بوده و سه طبقه داشته است. در ایران سه زیگورات شوش، هفت‌تپه و چغازنبیل قرار دارند. زیگورات سیلک چهارمین زیگورات کشف‌شده در فلات ایران است.
کتاب «۱+۱۰۰ روایت از اسکلت‌های محوطه‌های باستانی فلات ایران» با هدف معرفی دلایل جذاب دیگری برای سفر به ایران نوشته مهرنوش زاده‌دباغ از سوی انتشارات نوسده منتشر شد. این دومین کتاب چاپ شده در زمینه باستان‌شناسی از مجموعه «ایران ۱۰۰۱» است.
اکنون، پس از چاپ روایت «سرگذشت ایران در محوطه‌های باستانی» نوبت به شرح روایت‌های شگفت از بقایای استخوان‌های انسانی و حیوانی کشف‌شده در فلات ایران در دوره‌های مختلف رسیده است؛ روایت‌های علمی از گذشتگان که به کمک فناوری هوش مصنوعی نیز در این کتاب به تصویر کشیده شده‌اند. این کتاب تلاشی است تا ما ایرانیان بیش از سایر ملل به یاد آوریم در تلاطم روزگار چگونه دوام آورده‌ایم.
با مطالعه کتاب اطلاعاتی درباره شیوه زیست پیشینیان اعم از معماری، خوراک، پوشاک، سازگاری با طبیعت در دوره‌های پارینه‌سنگی، نوسنگی، مس‌وسنگ، مفرغ، آهن، ایلامی، هخامنشی، سلوکی و اشکانی، ساسانی، اسلامی و جهان ایرانی (بیرون از مرزهای سیاسی جدید) آمده است.
نویسنده تلاش کرده است برای بازنمایی سبک زندگی اهالی فلات ایران علاوه بر ارجاع به مستندات علمی به دنیای داستان نیز پناه برد تا روایت برای خواننده قابل فهم‌تر باشد. منابع معتبر مورد استناد نیز در پایان داستان‌های هر دوره آورده شده‌اند. همچنین اطلاعات کاوش هر محوطه شامل سال کاوش، ملیت هیأت باستان‌شناسی، یافته‌های کاوش، مطالعات آزمایشگاهی، استخوان‌شناسی و تفسیر باستان‌شناسان ارائه شده‌اند
فصل نخست کتاب شامل هشت روایت از دوران پارینه‌سنگی است. گونه‌های انسانی و جانوری متنوعی در دوران پارینه‌سنگی در فلات ایران می‌زیسته‌اند که بعضی از آنها منقرض شده‌اند. نیمی از روایت‌های این فصل به این گونه‌های منقرض پرداخته است. اغلب این روایت‌ها بر مبنای بقایای استخوانی اندک استوار است.
در فصل دوم، ۱۰ روایت از مرگ و زندگی کودکان و سالمندان دوره نوسنگی آورده شده است. آیین تدفین در این دوره اغلب راهگشای دیرینه‌شناسان بوده است. تعامل مردمان دوره مس و سنگ با طبیعت، طی ده روایت دلنشین دیگر در فصل سوم این کتاب شرح داده شده‌است.
آثار شهرنشینی و رقابت بر سر منابع، مشاغل تخصصی و سلسله‌مراتب اجتماعی در گورهای دوره مفرغ برای باستان‌شناسان نمایان است. نویسنده در شانزده روایت سبک زندگی مردمان این دوره را به تصویر کشیده است.
عصر آهن، عصر تقابل فرهنگ‌ها و اقوام گوناگون است. این تقابل‌ها گاه اقوام را به تجلی و شکوه می‌رساند و گاه در جنگ‌ها و نبردهای پی‌درپی می‌فرساید. تقابل‌ها و تنوع اقوام در شیوه زندگی و مرگ آنها اثراتی به وجود آورده که برخی ویژگی‌های آن در چهارده روایت فصل پنجم درج شده‌اند.
گستره پهناور قلمروی ایلامیان از عصر مفرغ تا آستانه عصر آهن و حضور اجتماعی پررنگ آنها حتی پس از حمله آشور موجب شد فصل ششم به توصیف یافته‌های باستان‌شناسی از بقایای استخوانی آنها اختصاص یابد. شش روایت مندرج در این بخش خواننده را با زندگی ایلامیان در شهرهای مختلف ایران آشنا خواهد کرد.
مدارای حاکمان هخامنشی با اقوام مختلف سرزمین پهناور ایران در گورهای کاوش‌شده حاکی از یافته‌های باارزشی است که برخی از آنها در پنج روایت مشروح در فصل هفتم ارائه شده‌اند. تبلور ویژگی‌های هلنی اقوام سلوکی و نقش تسلط ایرانیان بر خلیج پارس در دوره اشکانی را در نُه روایت جذاب فصل هشتم ملاحظه خواهید کرد.
نهمین فصل، راوی زندگی ایرانیان زرتشتی و گاه غیر زرتشتی در عصر ساسانی است. همچنین با سقوط دوره ساسانی موجب اتخاذ راهکارهایی برای تداوم سبک زندگی ایرانی شد. همزمان حمله اقوام ترک و مغول به تغییراتی منجر شد که ایجاد شهرهای زیرزمینی از آن جمله‌اند. بعدها ایرانیان از سبک زندگی اروپایی هم سود بردند. یازده روایت در فصل دهم گویای رویکرد مذهبی، تجاری و سنتی ایرانیان پس از دوره ساسانی تا پایان دوره قاجار است.
ایران‌زمین از دیرباز فراتر از مرزهای سیاسی امروز وسعت داشته و به ویژه در شرق فلات ایران حتی در دوران اسلامی نیز از فرهنگ ایرانی صیانت شده است. آثار برجای مانده در سیبری، تاجیکستان، ترکمنستان، شمال سوریه، عراق و امارات متحده عربی از نمونه‌های گواه این مدعا هستند. شش روایت از کاوش‌های انجام شده در این مناطق، خواننده را از تجربه زیسته ایرانیان در جهانی خارج از جغرافیای کنونی ایران مطلع می‌کند.
نقشه پراکندگی محوطه‌های کاوش‌شده، ضمیمه این کتاب است. گرچه هر محوطه شامل دوره‌های مختلف باستانی و تاریخی است اما دوره لایه‌ای که قصه اسکلت مورد نظر روایت شده، مبنا قرار گرفته است. این کتاب با هدف آشنایی عموم دوستداران یافته‌های شگفت‌انگیز باستان‌شناسی در قالبی شیوا تهیه و تدوین شده است تا علاوه بر آگاهی‌رسانی، فرصتی را برای تولید محصولات فرهنگی اعم از فیلم، انیمیشن، بازی‌های کامپیوتری و کتاب به ویژه برای گروه سنی کودکان و نوجوانان فراهم سازد.
