حضرت فاطمه معصومه (س) در نخستین روز ماه ذى القعده سال ۱۷۳ هـجری قمری، ۲۵ سال بعد از تولد حضرت امام رضا (ع) در شهر مدینه منوّره چشم به جهان گشود.
نام حضرت معصومه، فاطمه است.
در کتاب‌های روایی و تاریخی نیز، از آن حضرت با عنوان فاطمه بنت موسى بن جعفر (ع) یاد شده است، امّا صد‌ها سال است که آن حضرت با این لقب مشهور هستند و این لقب نزد ایرانیان تبدیل به اسم برای ایشان شده است.
معصوم به معنایی که در مورد پیامبران و امامان به کار می‌رود نبوده، امّا ایشان دارای طهارت روح و کمالات معنوی بالایی بودند، به گونه‌ای که به زائرانش وعده بهشت داده شده است.
ورود حضرت معصومه (س) به قم
در سال ۱۹۲ هجرى قمرى در پى اصرار و تهدید مأمون عباسى سفر تبعید گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون این که کسى از بستگان و اهل بیت خود را همراه خود بیاورند راهى خراسان شدند.
حضرت معصومه یک سال بعد از هجرت تبعید گونه حضرت رضا (ع) به مرو، در سال ۲۰۱ هجری قمری، به شوق دیدار برادر و ادای رسالت زینبی و پیام ولایت، به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و در هر شهر و محلى مورد استقبال مردم واقع مى شد.
در شهر ساوه عده اى از مخالفان اهل بیت که از پشتیبانى مأموران حکومت برخوردار بودند، سر راه کاروان آنان را گرفته و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریباً همه مردان کاروان به شهادت رسیدند، حتى بنابر نقلى حضرت (س) معصومه را نیز مسموم کردند.
به هر حال، یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم و یا بر اثر مسمومیت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه (س) بیمار شدند و، چون دیگر امکان ادامه راه به طرف خراسان نبود، قصد شهر قم را نمود.
وفات حضرت معصومه (س)
حدوداً در روز ۲۳ ربیع الاول سال ۱۹۲ هجرى قمرى، حضرت وارد شهر مقدس قم شدند و در محلى که امروز «میدان میر» نامیده مى شود در منزل «موسى بن خزرج» فرود آمدند و افتخار میزبانى حضرت نصیب او شد.
آن بزرگوار به مدت ۱۷ روز در این شهر زندگى کرد؛ محل زندگی و عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت النور» بود که هم اکنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است.
بزرگان شهر قم، وقتی از این خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند.
سرانجام این بانوی بزرگوار در روز دهم و یا دوازدهم ربیع الثانی سال ۲۰۱ ه. ق، پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، دیده از جهان فرو بست.
امروزه، تربت پاک آن بانوی بزرگوار اسلام قبله گاه قلوب ارادتمندان به اهل بیت علیهم السلام و دارالشفای دلسوختگان عاشق ولایت و امامت شد.
او برترین دختر امام کاظم (ع) دانسته شده و گفته‌اند در میان فرزندان امام کاظم (ع)، پس از امام رضا (ع) کسی هم‌پای معصومه نیست.
درباره ازدواج او نیز اطلاعات چندانی در دست نیست، اما مشهور است که هرگز ازدواج نکرد.
شیعیان فاطمه معصومه (س) را بزرگ می‌دارند، برای زیارت او اهمیت قائل‌اند و روایاتی درباره او نقل می‌کنند که از شفاعت وی برای شیعیان سخن گفته شده و بهشت پاداش زیارت او دانسته شده است.
گفته شده پس از حضرت فاطمه (س) او تنها زنی است که از امامان برای او زیارتنامه روایت شده است.
