پایان ناگهانی؛ گزارشی از چالش‌های "مرگ خودخواسته" در کهگیلویه
عصردنا: طیبه‌سادات سعادتی‌نیک، روح انسان فطرتاً جویای جاودانگی است، تشنهٔ بقا و معنا. اما گاه، گرداب رنج‌ها چنان سهمگین می‌شود که سرکشانه هوای پایان حیات به سر می‌زند. در هیاهوی دردهای بی‌امان، وسوسه‌ای خاموش، پایان نفس کشیدن را به عنوان مرهمی موقت پیشکش می‌کند. اما آیا واقعاً پایان دادن به زندگی، پایان دردهاست؟ آیا این انتخاب، جز فرار از مواجهه، معنای دیگری دارد؟ در این گزارش تحلیلی، به بررسی پدیدهٔ تلخ «مرگ خودخواسته» می‌پردازیم و با استناد به نظر مشاوران، کارشناسان،روانشناسان و مسئولین می‌کوشیم تا دریابیم چرا برخی افراد در اوج ناامیدی، این راه را برمی‌گزینند و چگونه می‌توان از وقوع چنین فجایعی جلوگیری کرد. هدف از این گزارش، آگاهی بخشی عمومی درباره خودکشی، تبعات آن و ارائه راهکارهای پیشگیرانه است.
برآیند آمارها حکایت از این دارد 2 درصد از مرگ‌ها در جهان در نتیجه خودکشی است.این پدیده در همه جغرافیا و جوامع اتفاق می‌افتد با این حال ممکن است در برخی از مناطق بیشتر باشد.
نگاهی بر مجموع رخدادهای تلخ خودکشی در شهرستان کهگیلویه طی سال‌های اخیر و به ویژه سال جاری ضرورت تأمل و ریشه‌یابی این معضل اجتماعی را بیش از پیش آشکار می‌سازد. برهمین اساس امام جمعه مرکز شهرستان برای چاره‌اندیشی در این باره موضوع را به شورای فرهنگ عمومی کشاند تا برای نخستین بار در استان با دعوت از مشاور، روانشناس، روانکاو، مدیران کل و کارشناسان به صورت تخصصی، علمی و پژوهشی بدان پرداخته شود.
علل و عوامل خودکشی
بررسی‌های خبرنگار عصردنا نشان می‌دهد مرگ‌های خودخواسته در شهرستان کهگیلویه نتیجه یک فرآیند چند عاملی است و عوامل متعددی در این پدیده نقش دارند، در یک مورد اختلالات روانی عامل پایان دادن به حیات بود؛ خانمی که قریب به 2 دهه در آرزوی فرزند بود بعد از طی مراحل درمانی در حالی مادر شد که افسردگی و اختلالات شخصیتی از جمله اختلالات روانی بر او غلبه کرده و نتوانست طعم خوب مادر شدن را بچشد به همین خاطر ترجیح داد به زندگی خود پایان دهد.
به گفته خانواده آن مرحومه، نیش و طعنه‌های خانواده شوهر چنان بر روح و روان او تأثیر منفی گذاشته بود که اواخر عمرش دیگر فرزند هم نمی‌توانست برای او آرامش بیاورد.
غلبه احساس بر منطق؛ وقتی عشق و مخالفت به خودکشی منجر می‌شود
در چندین مورد مخالفت خانواده یا رد شدن در خواستگاری احساسات قوی و نا امیدی در جوانان ایجاد کرده و این احساسات توانسته بر تفکر منطقی و عقلانی غلبه کند و باعث تصمیم‌گیری نادرست شود.
به عنوان مثال دختر جوانی در سن 25 سالگی وقتی با مخالفت خانواده برای ازدواج به گزینه مورد نظر روبرو شد ناامیدی ،خشم و اندوه او را به سمت خودکشی سوق داد.
خانواده این جوان ناکام در گفت‌وگو با عصردنا می‌گویند « دانشجوی ترم آخر حقوق بود در دانشگاه به پسری آشنا شده و به هم دلبسته بودند البته ما متوجه شدیم پسر قصد ازدواج ندارد اما او نمی‌خواست این مسئله را بپذیرد و اصرار داشت که بشود. فکر نمی‌کردیم مخالفت ما به مرگش منجر شود. در یک شب وقتی متوجه خودسوزی او شدیم که کار از کار گذشته بود.»
علاوه بر عواملی از قبیل اختلالات روانی، مشکلات شخصی، مصرف مواد مخدر یا الکل،تجربیات آسیب‌زا در گذشته، فشار اجتماعی و احساس ناوانی و درماندگی، نقش شبکه‌های اجتماعی در بروز پدیده خودکشی مشهود است.
مقایسه‌ی ناسالم
در بررسی‌های به عمل آمده، در برخی موارد محتواهای موجود در اینستاگرام به طور مستقیم یا غیرمستقیم رفتارهای خودکشی را ترویج داده است. این محتواها با نمایش تصاویری ایده‌آل‌شده از زندگی، باعث حسادت، ناامیدی و مقایسه‌ی ناسالم بین فردی که خودکشی کرده با کاربران این پلتفرم شده است.این در حالی است که افراد ممکن است تصویری از زندگی دیگران را ببینند که با واقعیت زندگی خودشان متفاوت است و این اختلاف، احساس ناامیدی و بی‌ارزشی را تشدید کند.
نمایش غم و اندوه به عنوان قهرمانی
همچنین برگزاری مراسم تشییع پرحجم و پرخرج برای افرادی که خودکشی کرده‌اند و انشتار در فضای مجازی، می‌تواند پیامدهای منفی و بالقوه‌ای برای تحریک خودکشی در دیگران یا تسری این عمل داشته باشد.مراسم بزرگ و پرخرج، به‌خصوص اگر به صورت نمایشی و با تشریفات زیاد برگزار شود، خودکشی را به نوعی قهرمانی یا راهی برای جلب توجه و همدردی جلوه می‌دهد. افرادی که از نظر روانی آسیب‌پذیر هستند، ممکن است چنین مراسم‌هایی را الهام‌بخش خودکشی ببینند. قهرمان‌سازی از فردی که خودکشی کرده باعث می‌شود افرادی که با مشکلات روانی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، از این مراسم و تمرکز بر آن الهام بگیرند و تصور کنند که خودکشی راهی برای حل مشکلاتشان است.
موضوعی که امام جمعه دهدشت می‌گوید«متأسفانه گاهی دیده می‌شود مدیران هم کلیپ‌هایی از مراسم تشییع استوری می‌کنند و این نه تنها قبح خودکشی را کمرنگ می‌کند بلکه قهرمان‌سازی از فردی است که خودخواسته به حیاتش خاتمه داده است.»
رئیس شورای فرهنگ عمومی کهگیلویه با بیان نگرانی شدید از افزایش خودکشی‌ها در دهدشت، مسئولیت سنگینی را بر دوش مسئولین گذاشته و از آنها پرسید که چه اقدامی برای حل این بحران دردناک انجام خواهند داد. حجت‌الاسلام وحدانی‌فر با اشاره به اینکه رتبه برتر شورای فرهنگ عمومی در استان و کشور نمی‌تواند این شورا را نسبت به معضل اجتماعی بی‌تفاوت کند،ادامه داد: باید مصوبه‌هایی در این نشست شکل بگیرد که عملأ اجرایی شوند و تأثیر آن در جامعه مشخص باشد.
وی بر لزوم آگاهی‌رسانی و جلوگیری از سوءاستفاده از این بحران به عنوان “خوراک خبری” تأکید کرد و گفت که بزرگنمایی آسیب‌های اجتماعی برای عده‌ای نان دارد.
امام جمعه دهدشت با بیان اینکه شرعا و قانونا در وقوع خودکشی‌ها مسئول هستیم، خواستار ارائه راهکارهای قابل اجرا برای پیشگیری از خودکشی شد و گفت که مدیران کل باید پیشنهادات خود برای سال ۱۴۰۴ را اعلام کنند.
وی ادامه داد: خطرناک تر از معضل خودکشی، بزرگنمایی خودکشی است بزرگنمایی این موضوع، ما را از مسیر اصلی که یافتن راه حل و راهکار میدانی است منحرف می‌کند. بزرگنمایی سبب می‌شود همه ما از شهروندان و جامعه گرفته تا مسئولین، بصورت هیجانی به موضوع نگاه کنند که این خودش یک خطای بنیادین است.
امام جمعه دهدشت با بیان اینکه خودکشی‌های اخیر دهدشت را نمی‌توان به مسائل اقتصادی ربط داد،یادآور شد: برخی بلاگرها این موضوع را به عنوان یک ترفند برای جلب توجه و توجیه برخی اقدامات دنبال می‌کنند و این اشتباه است.
وی با اشاره به تفاوت آمار خودکشی در مناطق مختلف به عدم رسانه‌ای شدن این اختلافات در برخی مناطق اشاره کرد و به این نکته پرداخت که برخی تلاش می‌کنند در شهرستان کهگیلویه خودکشی را به عنوان یک بحران بزرگتر از آنچه هست، جلوه دهند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی کهگیلویه و بویراحمد در نشست بررسی خودکشی با ستایش از رفتار “نجیبانه” خبرنگاران در پوشش خبری بحران خودکشی، به عدم انعکاس کافی رنج عمومی و آثار منفی این آسیب اجتماعی در رسانه‌ها انتقاد کرد. وی این را مطالبه‌ای جدی دانست که رسانه‌ها باید به آن توجه کنند.
امین درخشان بر ضرورت ورود میدانی به نقاط بحرانی و تعیین اعتبار و بودجه برای دستگاه‌های مرتبط تأکید کرد و ضرورت آموزش و تولید محتوای مناسب برای مقابله با این بحران را یادآور شد.وی از تفاهم‌نامه‌ای با محوریت مدیرکل امور اجتماعی استانداری و سایر دستگاه‌های عضو در ۳ محور آموزش، تولید و اجرا، به عنوان راهکار مقابله نام برد و افزود: برنامه‌های نشاط آور در کهگیلویه باید اجرا شود
دکتر قنبری روانشناس به عوامل موثر در خودکشی و راهکارهای مداخله پرداخت.
دسترسی آسان به اسلحه از مواردی بود که این مشاور به آن اشاره کرد. قنبری سامانه «طعم گیلاس» به عنوان یک ابزار ارتباطی بین افراد دارای افکار خودکشی و مداخله‌گران نام برد.
این مشاور مداخله را در سوگ را یادآور شد و گفت که مدیریت فرآیند سوگ و کمک به افراد برای رسیدن به مرحله پذیرش، انجام غربالگری به منظور شناسایی افراد افسرده و ارائه خدمات مشاوره‌ای و جلوگیری از توزیع و مصرف مواد توهم‌زا ضرورت دارد.
وی با اشاره به اینکه ضعف در مهارت‌های حل مسئله در استان وجود دارد، افزود: انتشار اخبار مربوط به خودکشی و جلوگیری از انتشار اخبار کذب باید مدیریت شود.
دکتر آیت شفایی در این همایش ضمن تعریف خودکشی به عنوان “استقبال ذهنی فرد از مرگ” با اشاره به اهمیت پیشگیری از خودکشی، بیان کرد که متاسفانه در زمینه پیشگیری اولیه اقدامات موثری انجام نشده و اکنون باید با پیشگیری ثانویه از پیشرفت این آسیب جلوگیری کرد. وی با تاکید بر اینکه در خط مقدم این بحران حضور دارد، به مسئله پیری جمعیت و قرار گرفتن سرمایه انسانی کشور در معرض آسیب‌های اجتماعی اشاره داشت.
عدم همکاری موثر بین نهادها در اجرای برنامه‌های پیشگیری، ناتوانی آموزش و پرورش به تنهایی در مقابله با این معضل و اجرایی نشدن برنامه‌ها و رسیدن آنها به بن‌بست از عواملی بود که در سخنان این مشاور مطرح شد.
شفایی در خصوص راهکارهای پیشگیرانه گفت: شناسایی و توسعه توانایی‌ها و پتانسیل‌های افراد در راستای ارتقای کیفیت زندگی، توجه به عوامل جسمانی با ترویج ورزش و فعالیت‌های بدنی در بین جوانان، ایجاد سرگرمی و فرصت‌های تعامل اجتماعی با فراهم کردن سرگرمی‌ها و فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی و بروز استعدادهای نوجوانان و رفع تبعیض و نابرابری با تلاش برای توزیع عادلانه درآمدها و کاهش تبعیض‌ها از جمله راهکارهاست.
فرمانده سپاه ناحیه کهگیلویه، با اشاره به نقش بسیج در ارائه خدمات مختلف تصریح کرد: تعیین یک متولی مشخص برای مقابله با خودکشی در سطح شهرستان‌ها ضرورت دارد.
سید علی اصغر پوربهشت ادامه داد: مدیریت واحد با شرح وظایف مشخص برای حل این مشکل تعیین شود.
وی با اشاره به اینکه می‌بایست با انجام پژوهش برای رفع مشکل تصمیم‌گیری کرد، گفت که اورژانس اجتماعی در دیشموک صرفأ به خبر راه‌اندازی آن اکتفا شده و عملأ خدمتی ارائه نمی‌دهد.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کهگیلویه و بویراحمد وضعیت آسیب‌های اجتماعی در استان را نگران‌کننده توصیف و از روند صعودی این آسیب‌ها از سال 1400 تاکنون ابراز نگرانی کرد.
سید خداداد موسوی بر این نکته تاکید کرد که مسئولیت رسیدگی به این معضل، مختص نهادهای فرهنگی نیست و کلیه دستگاه‌های اجرایی استان در این زمینه نقش‌آفرین هستند.
وی ادامه داد: با وجود اعتبارات قابل توجه تخصیص‌یافته به بخش‌های فرهنگی، روش‌های فعلی در جهت رفع این معضلات ناکارآمد ارزیابی شده است.
این مسئول بیان کرد: شهرستان کهگیلویه طی سه سال گذشته در بحث خودکشی یک سیر صعودی دارد، ما مسئول هستیم و یقینا روش کار ما با این همه هزینه و اعتبار یک جایی ایراد دارد. امیدوارم این موضوع هر چه زودتر مدیریت شود.
وی از راه‌اندازی اورژانس اجتماعی به عنوان یک راهکار پیشگیرانه نام برد و گفت: هیئت‌های اندیشه‌ورز هم می‌تواند در زمینه کاهش آسیب‌ها موثر باشد.
مدیرکل آموزش و پرورش استان هم با اشاره به اهمیت نقش آموزش و پرورش در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، بر ضرورت پایش دقیق آسیب‌ها و تمرکز فعالیت‌ها بر روی آنها تاکید کرد.
رضایی با بیان اینکه 14 دستگاه در سامانه نماد عضو بوده و باید فعالیت آنها بر آسیب‌های اجتماعی متمرکز شود، نقش این دستگاه‌ها را ضعیف خواند و گفت: آموزش و پرورش در مقابله با آسیب‌ها تنهاست و نیاز به کمک دیگر نهادها دارد.
مدیرکل بهزیستی استان اهمیت شناسایی نقاط آسیب‌زا را یادآور شد و افزود: بهزیستی به صورت محله محور خدمات ارائه می‌دهد.
مهران کشاورز تصریح کرد: 45 مورد اقدام به خودکشی با ارائه خدمات اورژانس اجتماعی پیشگیری شده است. هم چنین 150 نفر دارای افکار خودکشی به مراکز مشاوره مراجعه کرده و این افراد با مداخلات روانشناسان و مشاوران کنترل شدند.
تاکید بر تخصیص صحیح اعتبارات و حمایت از برنامه‌های پیشگیری از خودکشی
فرماندار کهگیلویه با انتقاد از عدم تخصیص اعتبارات برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در شهرستان، به موردی از عدم تخصیص صحیح اعتبار پژوهشی و هزینه آن برای امور رفاهی کارکنان اشاره کرد و از ادارات کل خواست میزان اعتبارات در نظر گرفته شده برای آسیب‌های اجتماعی را شفاف اعلام کنند.
سید ایرج کاظمی‌جو به سیاست دولت در توجه به عدالت آموزشی اشاره کرد و افزود: حمایت ادارات از مؤسسات مردم نهاد شهرستان در زمینه مقابله با آسیب‌های اجتماعی ضروری است. هم چنین تبلیغات اسلامی و بهزیستی از مشاورین و روانشناسان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی از خبرنگاران فعال در انجام پژوهش‌های آسیب‌های اجتماعی و خودکشی و شهرداری دهدشت و شورا از انجمن فیلم و عکس و اتاق تدوین فرمانداری برای ثبت و ضبط ورکشاپ‌های مرتبط با آسیب خوادکشی حمایت کنند.
باورهای مذهبی می‌توانند عامل مهمی در پیشگیری از خودکشی باشند، چرا که به فرد احساس ارزشمندی، هدفمندی و امید می‌بخشند و شبکه‌های حمایتی قوی‌تری را ایجاد می‌کنند. با این حال، خودکشی یک مشکل جدی و پیچیده است که می‌تواند در هر گروهی رخ دهد. در افراد مذهبی نیز ممکن است عوامل دیگری مانند فشارهای اجتماعی، مشکلات روحی و روانی یا شرایط بحرانی وجود داشته باشد که منجر به خودکشی شود. بنابراین، صرف وجود باورهای مذهبی، تضمینی برای پیشگیری از خودکشی نیست. قبح خودکشی، فارغ از باورهای مذهبی، نقش مهمی در پیشگیری دارد. این قبح به فرد کمک می‌کند تا اقدام به خودکشی را به عنوان یک راه حل برای مشکلاتش نبیند و به دنبال راه‌های سالم‌تری برای حل مشکل باشد.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی یاسوج در این باره می‌گوید: در خانواده‌های ایمن و مذهبی احتمال خودکشی کمتر است.
به گفته دکتر رقیه پناهی، گروه سنی درگیر خودکشی بیشتر جوانان هستند می‌طلبد تسهیل‌گری در مسیر نشاط اجتماعی و حمایت بیشتر از این قشر به عمل آید.
وی با ارائه آماری از نرخ خودکشی در جهان، ایران و استان ادعا کرد که نرخ خودکشی در استان کهگیلویه و بویراحمد 2 برابر میانگین کشوری است. این مسئول استفاده از روش‌های تهاجمی و خشن مانند دار زدن، اسلحه گرم،داروها و سموم را مورد اشاره قرار داد و گفت که 70 درصد خودکشی‌ها در افراد خانه‌دار، بیکار،دانشجو یا دانش آموز بوده است.
دسترسی راحت به مواد مخدر در دهدشت از انتقادهای یک عضو شورای شهر بود که آن را به عامل گرایش جوانان به سمت خودکشی دانست.ایمان داورپناه بدون اشاره به خدمات رفاهی شورای شهر برای پیشگیری یا مقابله با آسیب‌های اجتماعی گفت که با تصمیم شورای شهر یکی از شاعران با رویکرد علم و اطلاعات برای الگوبرداری در مرکز عمومی خاکسپاری شد انتظار داریم احداث فرهنگسرا در این مکان هر چه زودتر از سوی فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شود.
وی عدم توسعه شهر را از دیگر عوامل بروز آسیب‌ها خواند و اضافه کرد: در حال پیگیری برای اضافه شدن یکی از محله های کم برخوردار شهر برای کنترل آسیب‌های اجتماعی هستیم.
یک کارشناس حقوقی ضعف عملکرد نمایندگان مردم در مجلس را گوشزد کرد و گفت: چرا نمایندگان در این نشست دعوت نشدند تا برای تأمین بودجه برای پیشگیری از خودکشی چاره‌اندیشی کنند؟
نصرت الله مجاهدی‌منش که مشاور حقوقی فرماندار است خدمات فرهنگی را هم ضعیف دانست و ادامه داد: کدام کارگاه در روستاها برگزار شد و کجا به کی گفته شده خودکشی گناه است؟
معاون فرهنگی اداره کل تبلیغات اسلامی کهگیلویه و بویراحمد گفت:
عقیده دارم برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در کهگیلویه باید یک برنامه مشخصی طراحی شده و نقش هر یک از ادارات و دستگاه‌های عضو هم مشخص و تعریف شده باشد.
صیاد خردمند از خبرنگارانی است که در دوره فعالیت رسانه‌ای با انجام کار پژوهشی به بررسی پدیده خودکشی در استان پرداخته بود. او با بیان اینکه خودکشی را با نگاه سازمانی نباید دید، نگاه عددی به این پدیده را نتیجه‌گرا خواند و گفت: همه دغدغه دارند و دنبال راهکار برای حل مشکل هستند ولی نمی توان نسخه ای تجویز کرد چون انسان تجویزپذیر نیست.
این جامعه شناس با بیان اینکه نمی‌توان به خودکشی پروژه محور هم نگاه کرد، نتایجی از پژوهش سال گذشته بر روی جامعه هدف را یادآور شد و در تشریح شرایط علمی که بر اساس داده‌ها احصا شده بود، بیان کرد: شکاف نسلی، احساس تنهایی و انزوا، کودک همسری، ازدواج تحمیلی و احساس بی تأثیری و بی قدرتی از جمله عوامل بود. همچنین مشخص شد غالب افراد اقدام به خودکشی ضعف عقیده و ایمان دارند.
بیژن کاظمی کیان از بعد رسانه‌ای نشست بررسی خودکشی را نقد کرد و افزود: صحبت‌های ویکی پدیایی راهکار نیست نکات کاربردی در جلسه کم بود.
این خبرنگار ادامه داد: اقدام به خودکشی مهمتر از جامعه آماری خودکشی است وقتی فردی اقدام به خودکشی می کند بعد از درمان به حال خود رها می شود.
وی،رسالت آموزش و پرورش را مهم خواند و افزود: همکلاسی دانش آموزی که خودکشی کرده برای عدم سرایت این معضل به بقیه دانش آموزان اقدامی نمی شود.
حالا که شورای فرهنگ عمومی به طور تخصصی و کارشناسانه به موضوع ورود کرده و طبق گفته عبدالکریم عبودی دبیر شورا که 90 درصد مصوبه‌های این شورا تاکنون اجرایی شده است امید می‌رود این بار نیز مصوبات شکل گرفته عملی شوند.
باید توجه داشت خودکشی قابل پیش‌بینی نیست. هیچ نشانه‌ای قطعی و صد در صد برای پیش‌بینی خودکشی وجود ندارد. افراد می‌توانند بدون هیچ نشانه‌ای، ناگهان اقدام به خودکشی کنند. با این حال، مطالعات نشان می‌دهند که برخی عوامل خطر و نشانه‌های هشدار دهنده وجود دارند که می‌توانند احتمال خودکشی را افزایش دهند. بنابراین، اگرچه پیش‌بینی قطعی غیرممکن است، اما شناسایی و مداخله در زمان مناسب می‌تواند به کاهش خطر کمک کند.
به طور کلی، مهم است که درک کنیم خودکشی یک بحران جدی است که نیازمند همدلی و حمایت است. درک این موضوع که خودکشی ربطی به ضعف شخصیت یا انتخاب فرد ندارد و دلایل پیچیده و گاهی غیرقابل پیش‌بینی دارد، بسیار مهم است. تشویق به گفتگو در مورد سلامت روان و ارائه خدمات حمایتی برای افراد در معرض خطر، راه‌های بهتری برای مقابله با این بحران هستند.
و در پایان؛ کاهش نرخ خودکشی نیازمند همکاری و هم‌افزایی تمامی نهادها، سازمان‌ها و جامعه است.
کاش تو این استان هرکسی فقط طبق قانون و وظیقه اش عمل میکرد و وظیفه اش رو منت نمیذاشت یا برای انجام وظیفه قانونی باید یک پارتی پیدا کنی...
خداقوت . یه سوال یا نقد :
چرا به زمان و مکان این جلسه نه از قبل به عنوان اطلاع رسانی و نه حتی بعد در همین خبر هم اشاره نشده؟! شاید چند کارشناس و روانشناس یا دانشجوی روانشناسی مثلا به صورت آزاد هم میتونستن شرکت کنند.
مرگ خودخواسته بار معنایی مثبت دارد و خودکشی منفی