پایگاه خبری تحلیلی عصردنا (Asrdena.ir): به گزارش عصر دنا، رشد روزافزون جمعیت کره زمین به ویژه در کشورهای در حال توسعه، نتایج متعددی را به بار آورد. بطوریکه با بالارفتن تعداد ساکنان زمین، چالش تهیه غذای آنها شکل گرفت، چالشی که تولیدکنندگان مواد غذایی و کشاورزان را به فکر تولید حداکثری انداخت. در همین راستا کشاورزان بمنظور پاسخگویی به نیازهای غذایی بشر، به استفاده از انواع کودها و آفت کشها با هدف افزایش تولید روی آوردند. تا جاییکه شاهد افزایش سه برابری استفاده از کودهای شیمیایی در یک دهه اخیر هستیم.
در کشتزارهای استان چه خبر است؟
استان کهگیلویه و بویراحمد از نعمت مزارع و جالیزهای زیبایی برخوردار است که خیال مشتاقان محصول تازه را از بابت تهیه تازهترین سبزی و صیفیجات راحت میکند، اما در همین جالیزهای چشمنواز، خطر کمین کرده است، چرا که مشاهدات عینی حاکی از وجود عوامل خطرزایی در کنار این زمینهاست که سلامت مردم را تهدید میکند. ماجرا از این قرار است که در اطراف تعداد زیادی از این مزارع و کشتزارها، ظروف و بستههای خالی سموم و آفت کشها به وفور مشاهده شده که تصویر یک سمباران ناشیانه و غیرمسئولانه از سوی کشاورزان را به ذهن متبادر میکند. این بستههای خالی که با توجه به ملاحظات زیست محیطی باید با روش صحیح و منطبق با ضوابط ملی مربوطه امحا میشدند، در گوشه و کنار کشتزارهای هندوانه و خربزه رها شدهاند. در میان بستههای خالی و مقادیر زیادی سم پاشیده شده در اطراف آنها، آنچه بیش از همه نگرانکننده و دغدغهآفرین است، بسته سم قارچکش مانکوزب است. سمی که با توجه به سرطانزا بودن، استفاده از آن برای قارچکشی سبزیجات و صیفیجات مدتهاست که ممنوع اعلام شد. ظروف خالی دیگر هم، حقایق زیادی را برملا میکنند. ما شاهد آن هستیم که بسته آفت کشهایی از قبیل اکورمون، کود فول تاپ، کود آمینو اسید، در هر سو پراکنده شده است و نیک میدانیم که از این محصولات بمنظور رشد رویشی و زایشی گیاهان و همچنین افزایش گل، میوه و درشت شدن میوه، افزایش محتوای قند میوهها و تسریع در رسیدن محصول بهرهبرداری میشود. دیدن چنین دستکاریی در روند رشد صیفیجات، اشتهای هر بینندهای را کور میکند.
آثار زیانبار آفتکشها
استفاده بیرویه و غیرکارشناسی از کودهای شیمیایی و آفتکشها در حالی صورت میگیرد که تحقیقات متعدد، اثرات سوء کودها شیمیایی و آفتکشها را در بروز بیماریهایی همچون پارکینسون، پوکی استخوان، بیماریهای تنفسی، ژنتیکی، بیماریهای سیستم عصبی و همچنین اختلالات هورمونی و افزایش سقط جنین اثبات کرده است. البته تاثیرات سوء آفت کشها به همین موارد محدود نمیشود، درواقع این مواد سمی، زیستکشهای عمومی هستند که نه تنها سلامت انسان را به خطر میاندازد، بلکه همچنین میتواند مسمومیت و حتی مرگ جانوران اهلی، پرندگان، زنبور عسل و سایر گردهافشانان را در پی داشته باشد.
آفتکشها به دو روش مستقیم و غیرمستقیم ایجاد مسمومیت میکنند. در روش مستقیم، عمده خطرات متوجه کارگران کارخانههای تولیدکننده این سموم و کارگران مزارع خواهند بود، چرا که این افراد در تماس مستقیم با این محصولات بوده و به روشهای متفاوت و معمولا بر اثر بی احتیاطی و عدم توجه به نکات ایمنی، دچار مسمومیت میشوند. در روش غیرمستقیم نیز مصرفکننده تاوان بی احتیاطی کشاورز را خواهد پرداخت، چرا که در این حالت، مسمومیت از طریق مصرف مواد غذایی که سموم آفتکشها در آنها نفوذ کردند، اتفاق خواهد افتاد. همچنین میزان سمیت این سموم و آسیبی که متوجه انسان خواهد کرد، با توجه به میزان سم، مدت زمان قرارگیری در معرض آن و همچنین مسیر ورود آن به بدن متفاوت خواهد بود.
بمنظور پی بردن به اثرات سوء بستههای خالی مشاهده شده در کشتزارهای استان، سراغ یک محقق گیاهپزشک رفتیم. در همین رابطه محمد رضا زرهون، محقق و گیاهپزشک به «عصر دنا» گفت: «همهی این مواد سمی هستند و در دزهای مختلف، در صورتی که وارد آبهای زیرزمینی و رودخانهها شوند، برای موجودات زنده خطرناک هستند. مخصوصا سمقارچ کش مانکوزب، اگر پس از سم پاشی با این ماده، تا ۱۰ روز باران نبارد، محل سمپاشی را مسموم میکند و در صورتی که موجودات زنده از علف یا بذر یا میوه پای درخت سمپاشی شده استفاده کنند، صد درصد مسموم میشوند. «توپسین ام» یا «تیوفانات متیل» هم یک نوع قارچ کش حفاظتی سیستمیک و برای پستانداران سمی است. اگر گربهای که ۱۰ کیلوگرم وزن داشته باشد، ۷.۵ گرم از این ماده را بخورد، به احتمال ۵۰درصد خواهد مرد.»
این میزان از بی توجهی به زندگی حیوانات و همچنین محیط زیست قابل قبول نیست. متاسفانه اگرچه در قانون مجازات اسلامی در مواد ۶۷۹ و ۶۸۰، به موضوع شکار حیوانات پرداخته شده، اما به طور کلی در سایر موارد مانند آلوده کردن آب یا محیط زندگی آنها و یا آزار حیوانات، قانون سکوت کرده است. اما در همین حال در ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی و به ویژه در تبصره ۲ این ماده، آمده است که عاملان آلودگی محیط زیست، کسانی که مواد مسموم کننده به رودخانهها میریزند و همچنین کسانی که به آب، هوا، خاک یا زمین، چیزی اضافه کنند که به حال انسان و سایر موجودات زنده یا گیاهان و... مضر باشد، به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد. البته شوربختانه، اجرای این ماده از قانون هم، ظاهرا از سوی ذیصلاحان، مورد بی اعتنایی است.
بخش تامل برانگیز دیگری از ماجرا اینست که روی بستههای کود و آفتکش، ملاحظات و نکات مهمی درج شده است. بطوریکه، صریحا بر استفاده از ماسک، عینک، چکمه و لباس محافظ درهنگام سمپاشی، پیشگیری از چرای دام در نواحی تازه سمپاشی شده، عدم شست و شو و رها سازی وسایل سمپاشی و بستههای خالی در نزدیکی منابع آبی و رودخانهها، امحا ظروف و پاکتهای خالی مطابق با ضوابط ملی مربوطه، دور کردن دام و طیور از محل و... تاکید شده است، اما رها سازی پاکتهای خالی، این شک را ایجاد میکند که احتمالا سایر تذکرات و ملاحظات نیز به همین میزان جدی گرفته نمیشوند.
در مسیر بررسی اثرات منفی آفتکشها بر کیفیت و سلامت انسان، موضوع دیگری هم مطرح است، اینکه آیا با توجه به بی احتیاطی عمیق کشاورزان استان در رعایت ملاحظات فوق الذکر، میتوان امیدوار بود که دستکم، رعایت دوره کارنس، از سوی آنها جدی گرفته شود. دوره کارنس یعنی ماندگاری سموم و در واقع، کارنس یعنی فاصله زمانی بین آخرین سمپاشی تا برداشت محصول. رعایت این دوره از دو جهت اهمیت دارد، اول اینکه طی این دوره سم اثر خود را روی محصول خواهد گذاشت و در وهله دوم، پس از اتمام این دوره است که سم در محصول پایان یافته یا به حداقل میرسد و محصول قابل برداشت خواهد بود. البته موارد زیادی از نقض این مهم نیز اتفاق میافتد، به طور مثال، در مورد محصول خیار، با توجه به رشد سریع و محصولدهی پیوسته، گاها بلافاصله پس از سمپاشی، محصول جمعآوری و درون کیسههای پلاستیکی بدون در معرض هوای آزاد گذاشتن، به بازار عرضه میشود و توسط مصرف کننده طالب صیفی جات تازه خریداری و مصرف میشود، بی خبر از اینکه با مصرف این خیار تازه، چه بیماریهایی را در آینده نه چندان دور، میزبانی خواهد کرد.
سازمان و نهادهای مسئول
علیالظاهر نظارت خاصی از سوی سازمانهای بهداشت، جهادکشاورزی و ... بر استفاده صحیح و کارشناسانه سموم و آفتکشها در استان صورت نمیگیرد. در همین رابطه محمدرضا زرهون میگوید: «استفاده از کودها در ایران برپایه هیچ برنامه و آزمایشی نیست و متاسفانه همانطور که همه ما میدانیم، در ایران انحصار وجود دارد و اجازه داده نمیشود که کشاورز به دایرکتوری بزرگ سموم و کودهای موثر و دوست دار محیط زیست دسترسی پیدا کند.»
در پاسخ به این سوال که آیا نظارتی بر مصرف این سموم از سوی وزارت جهادکشاورزی صورت میگیرد، زرهون میگوید: «جهاد کشاورزی در پخش این مواد نظارت دارد، اما در تجویزشان خیر. مگر اینکه کشاورز شکایت کند.»
زرهون مسئله دیگری هم در انتقاد به عملکرد جهادکشاورزی وارد دانست و در این خصوص به «عصردنا» گفت: «یکی از مواردی که ما گیاه پزشکان همیشه با آن مشکل داریم، این مسئله است که بطور نمونه در مورد کنترل مینوز برگ مرکبات، جهاد کشاورزی، تکرار سمپاشی هر هفته را بعنوان راهکار اعلام کرده است، خب مگر یه مینوز چند دفعه خسارت ایجاد میکند؟ ما یک بحثی در کشاورزی داریم، به نام آستانه اقتصادی، تا زمانی که خسارت افت بالا نباشد و به حدی نرسد که نیاز به مبارزه باشد، دست به این کار نمیزنیم، ولی جهاد کشاورزی، با ارائه یک برنامه عمومی، برای همه یک نسخه مینویسد و این در آینده خطرساز خواهد بود، به خصوص که اولین موجود زندهای که در سمپاشی کشته میشود، حشرات گردهافشان و کنترلبیولوژیک هستند»
در این فضا، ما منشور حقوق شهروندی را در صفحه اینترنتی سازمان جهاد کشاورزی استان مشاهده میکنیم، همان منشوری که در ماده دوم آن بر حق شهروندان برای زندگی شایسته و لوازم آن از جمله آب بهداشتی، غذای مناسب، بهداشت محیط، شرایط محیط زیستی سالم و... تاکید شده است. حال باید از مسئولان وزارت جهاد کشاورزی و به طور خاص سازمان جهاد کشاورزی استان این سوال را پرسید که چرا برای تحقق این حق شهروندی، نظارتی بر توزیع، مصرف، و امحا پاکت خالی این آفت کشهای خطرناک ترتیب داده نمیشود؟
در همین حال،سازمان حفاظت محیط زیست، دیگر مسئولی خواهد بود که در این ماجرا قابل شناسایی است. در شرح اهداف و وظایف این سازمان موارد جالب توجهی دیده میشود. بطوریکه هدف این سازمان، تحقق اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست عنوان شده است. همچنین در لیست وظایف این سازمان نیز، پیشگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست، بررسی و مطالعه به منظور شناسایی عوامل آلوده کننده مخرب محیطزیست در زمینه هوا، خاک، مواد رائد، آفت کشها وکودهای شیمیایی ... به چشم میخورد. اکنون این سوال مطرح میشود که آیا در راستای عمل به مسئولیتها و اثبات ضرورت وجود این سازمان هم که شده، نباید وارد میدان شد و جلوی سم باران بی رویه مزارع، جالیزها، کشترزارها و باغات گرفته شود!
چه باید کرد؟
زرهون در باب راهکار کاهش خطرات و استفاده از این آفتکشها توصیههایی هم داشت. وی معتقد است: «باید هر شهر و روستا یک یا چند تعاونی داشته باشد که به صورت تخصصی عملیات سمپاشی را انجام دهد، نه اینکه هرکسی سمپاش داشت، خودش وارد این عرصه شود. همچنین نیاز کودی زمین باید با آزمایش مشخص شود، نه اینکه کشاورزان با توجه به توصیه برخی سم فروشان، از کودهایی بدون برنامه یا بعضا با برنامه و در حالیکه زمین به آن نیاز نداشته، استفاده کنند». وی همچنین به روشهای جایگزین سموم وآفتکشهای شیمیایی هم اشاره کرد و در این باره گفت: «برای غالب چیزهایی که سمپاشی توصیه شده، مخصوصا آفات، روشهای بیولوژیک غیر سمی زیادی وجود دارد، ۲۴ درصد مصرف سرانه سموم در کشور را حشره کشها به خود اختصاص میدهند که با استفاده از روشهای زیستی مثل عوامل بیولوژیک، تلههای زیستی و تلههای فرمونی میشود آنها را جایگزین کرد. در واقع تلههای فرمونی، تلههایی هستند که بر پایه هورمونهای جنسی یا تجمعی ساخته میشوند و میتوانند جلب کننده حشرات و آفت به صورت تخصصی باشند و حجم زیادی از این افات را از بین ببرند.» زرهون در پاسخ به این سوال که چرا از این روشها استقبال نمیشود، گفت: «مشکلی که هست، اینکه هزینه خرید فرومون بالاست و در مقایسه با سمپاشی دردسر زیادی دارد. وی همچنین به یک روش اساسی و دائمی برای رهایی از سبد غذایی آلوده به انواع سموم و آفتکشها هم اشاره کرد و پیشنهاد کرد: «به تولید و مصرف محصولات ارگانیک باید توجه شود، محصولاتی که بدون سم پرورش داده میشوند و هزینهی نگهداری و پرورش آنها اگرچه به مراتب بیشتر از نمونه سمزده است و تناژ کمتری دارند، اما با قیمت کمتری عرضه میشوند و مردم ما اگر به سلامتی خود بیشتر اهمیت بدهند، باید به مصرف محصولات ارگانیک روی بیاورند.» آقای زرهون همچنین اپلیکیشنهایی درباره سموم و آفتکشها طراحی کردهاند که از طریق برنامه "بازار" به صورت رایگان قابل دانلود ونصب هستند. وی میگوید با امید به اینکه آثار مضر سموم و بیماریهای ناشی از آنها را به کشاورزان بشناساند، اپلیکیشن «راهنمای سموم کشاورزی» را طراحی کرده و به صورت رایگان در اختیار آنها قرار داده است.
با این اوصاف، اگرچه با تصور جمعیت زیاد کره زمین، استفاده از سموم و آفتکشها بمنظور افزایش تولید، گریزناپذیر جلوه میکند، اما نباید کیفیت را قربانی کمیت کرد؛ بنابراین در ارتباط با راهکارهای تقلیل آثار زیانبار کودهای شیمیایی و آفتکشها، پیشنهادات دیگری نیز قابل ارائه است، در همین رابطه، دولت باید سازوکاری ترتیب دهد تا سازمان جهاد کشاورزی و دیگر نهادهای ذیربط، از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، با برگزاری کلاسها و دورههای رایگان به آموزش کشاورزان در مورد ماندگاری سموم در خاک، دوره کارنس، درصد خطر سموم و شیوه امحای بستههای خالی سموم بپردازد. همچنین بر عدم استفاده خودسرانه و خود تشخیصی کشاورزان از سموم و آفت کش ها، نظارت جدی داشته باشد. در همین راستا ضروری است به فروشگاههای عرضه کننده سموم نیز هشدارهای لازم داده شود تا از تجویز سم به کشاورزان، بدون دانش و صرفا براساس تجربه محدود و شنیدههای خود، خودداری کنند.
برخورد جدی تنبیهی با رهاکنندگان بستههای خالی آفتکشها در مزارع و خیابانهای نزدیک آن نیز ضروری است؛ و نهایتا همرأی با محمدرضا زرهون باید گفت که بهترین راهکار، روی آوری به محصولات ارگانیک است. در این رابطه، باید سیاستهای تشویقی از سوی دولت و سازمان جهاد کشاورزی با هدف رونق بخشی به تولیدات ارگانیک صورت گیرد. راه اندازی بازارچههایی برای عرضه محصولات ارگانیک نیز میتواند در ترغیب به تولید و مصرف محصولات ارگانیک نقش مثبتی ایفا کند؛ و البته کیفیت و صحت ارگانیک بودن این محصولات باید توسط سازمانهای ذیربط، راستی آزمایشی شود.
سخن پایانی اینکه در راه ارتقای کیفی بهداشت غذایی جامعه، اقدام و همکاری مشترک و موثر از سوی دولت، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جهاد کشاورزی استان، کشاورزان و مصرف کنندگان ضروری است تا بدینوسیله ضمن حفظ بهداشت محیط زیست، سلامت مردم و جانوران نیز تضمین شود.
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
آنچه آفتکشها به بار میآورند
ارغوان قاسمی مهر